सावित्रीबाई फुले: आंतरजातीय प्रेम आणि सामाजिक क्रांती – अजय जाधव – मुख्य संपादक प्रकाशपर्व न्युज
सावित्रीबाई फुले यांचे नाव भारतीय समाजसुधारणेच्या इतिहासात सुवर्णाक्षरांनी कोरले गेले आहे. शिक्षण, स्त्रीमुक्ती आणि सामाजिक समतेच्या क्षेत्रात त्यांचे योगदान अभूतपूर्व आहे. 1868 मध्ये घडलेली एक घटना त्यांच्या प्रगतशील विचारसरणीचे आणि मानवतावादी दृष्टिकोनाचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. या घटनेत सावित्रीबाईंनी आंतरजातीय प्रेम आणि विवाहपूर्व गरोदरपण यांना गुन्हा मानण्याऐवजी त्याकडे सहज मानवी व्यवहार म्हणून पाहिले आणि एका तरुणी आणि तिच्या प्रियकराला लिंचिंगपासून वाचवले, ही घटना त्या काळातील सामाजिक रूढींविरुद्ध त्यांच्या धाडसी आणि क्रांतिकारी भूमिकेचे प्रतीक आहे.
ऐतिहासिक संदर्भ आणि घटना – 19व्या शतकातील भारतात जातिव्यवस्था आणि सामाजिक रूढींनी समाजाला जखडून ठेवले होते. आंतरजातीय प्रेम किंवा विवाहपूर्व गरोदरपण यासारख्या गोष्टींना समाजात अत्यंत घृणास्पद आणि पापमय मानले जायचे. अशा परिस्थितीत 1868 मध्ये पुण्यात एका तरुणीला तिच्या आंतरजातीय प्रेमसंबंधामुळे आणि विवाहपूर्व गरोदरपणामुळे समाजाकडून लिंचिंगचा सामना करावा लागला. ही तरुणी आणि तिचा प्रियकर यांना समाजाने दोषी ठरवून मृत्युदंड देण्याचा प्रयत्न केला. ही बातमी सावित्रीबाई आणि जोतिबा फुले यांच्यापर्यंत पोहोचली तेव्हा त्यांनी तात्काळ हस्तक्षेप केला.
सावित्रीबाईंनी या प्रकरणाकडे केवळ सामाजिक बंड म्हणून नव्हे, तर मानवी भावना आणि हक्कांचा प्रश्न म्हणून पाहिले. त्यांनी या जोडप्याला संरक्षण देण्यासाठी स्वतः पुढाकार घेतला. त्यांनी समाजातील रूढीवादी आणि हिंसक मानसिकतेचा सामना करत या तरुणी आणि तिच्या प्रियकराला वाचवले. सावित्रीबाईंनी या तरुणीला कलंकित मानले नाही, उलट तिला आधार दिला आणि तिच्या निवडीचा आदर केला. या घटनेने सावित्रीबाईंच्या मानवतावादी आणि समतावादी विचारसरणीची झलक स्पष्टपणे दाखवली.
सावित्रीबाईंचा दृष्टिकोन – सावित्रीबाईंच्या या कृतीमागे त्यांचा ठाम विश्वास होता की, प्रेम आणि मानवी नातेसंबंधांना जातीच्या किंवा सामाजिक बंधनांच्या चौकटीत अडकवता येत नाही. त्यांनी आंतरजातीय प्रेमाला आणि विवाहपूर्व गरोदरपणाला गुन्हा मानण्याऐवजी त्या व्यक्तींच्या भावनांचा आणि स्वातंत्र्याचा सन्मान केला. त्याकाळात अशा प्रकरणांना सामाजिक बहिष्कार किंवा हिंसेचा सामना करावा लागत असे, परंतु सावित्रीबाईंनी या तरुणीला समाजाच्या क्रूर दृष्टिकोनापासून वाचवले आणि तिला स्वीकारले.
सावित्रीबाईंनी या घटनेच्या माध्यमातून समाजाला एक संदेश दिला की, प्रेम आणि मानवी संबंध हे व्यक्तिगत स्वातंत्र्याचे आणि मानवतेचे प्रतीक आहेत. त्यांनी समाजातील रूढींना आव्हान देत सामाजिक सुधारणेचा पाया रचला. त्यांनी या तरुणीला केवळ संरक्षणच दिले नाही, तर तिला नवीन जीवन सुरू करण्यासाठी प्रोत्साहन आणि आधारही दिला.
सामाजिक परिवर्तनासाठी प्रेरणा – सावित्रीबाईंच्या या कृतीचा प्रभाव त्या काळात आणि आजही समाजावर खोलवर झाला आहे. त्यांनी दाखवलेली धैर्य आणि मानवतावादी दृष्टिकोन आजच्या काळातही प्रेरणादायी आहे. आजही आंतरजातीय विवाह आणि सामाजिक रूढींना आव्हान देणाऱ्या जोडप्यांना अनेक अडथळ्यांचा सामना करावा लागतो. सावित्रीबाईंची ही घटना आजच्या समाजाला विचार करण्यास भाग पाडते की, प्रेम आणि व्यक्तिगत स्वातंत्र्य यांना सामाजिक बंधनांपेक्षा वरचढ ठरवले पाहिजे.
सावित्रीबाईंचा वारसा – सावित्रीबाई फुले यांनी केवळ शिक्षण आणि स्त्रीमुक्तीच्या क्षेत्रातच नव्हे, तर सामाजिक समता आणि मानवतेच्या क्षेत्रातही क्रांती घडवली. 1868 मधील ही घटना त्यांच्या प्रगतशील विचारसरणीचे आणि सामाजिक रूढींविरुद्ध लढण्याच्या धैर्याचे उदाहरण आहे. त्यांनी दाखवलेला मार्ग आजही समाजाला प्रेम, स्वातंत्र्य आणि समतेच्या दिशेने प्रेरित करतो.
निष्कर्ष – सावित्रीबाई फुले यांनी 1868 मध्ये एका आंतरजातीय प्रेमी जोडप्याला लिंचिंगपासून वाचवून समाजाला एक नवा विचार दिला. त्यांनी आंतरजातीय प्रेम आणि विवाहपूर्व गरोदरपण यांना गुन्हा मानण्याऐवजी त्याला मानवी भावनांचा आणि स्वातंत्र्याचा भाग म्हणून स्वीकारले. ही घटना त्यांच्या क्रांतिकारी आणि मानवतावादी दृष्टिकोनाचे प्रतीक आहे. सावित्रीबाईंचा हा वारसा आजही समाजाला समता, स्वातंत्र्य आणि प्रेमाच्या मूल्यांचा आदर करण्याची शिकवण देतो. त्यांचे कार्य आणि विचारसरणी ही सामाजिक परिवर्तनाची प्रेरणा आहे आणि येणाऱ्या पिढ्यांना मार्गदर्शन करत राहील.
अजय जाधव – मुख्य संपादक प्रकाशपर्व न्युज – 09328286049
